زمينه و هدف: بررسی اثرات 12 هفته فعاليت شديد و منظم ورزشی، توام با مصرف كربوهيدرات بر برخی از فاكتورهای سيستم ايمنی در دانشـجويان غيـر ورزشـكار می باشد.

اين مطالعه از نوع نيمه تجربی ، مداخله اي و دوسو كور بوده كه 39 دانشجوي مرد غير ورزشكار، خوابگاهی، با يك سـبك زنـدگي يكسـان بـدون سـابقه
مصرف دارو، مكمل های غذائی، سيگار، الكل و بيماری های عفونی به طورتصادفی انتخاب شده و به سه گروه تمـرين و گلـوكز (TG (بـا ميـانگين سـني 23 ± 2.1 سال، وزن 73 8.2± كيلوگرم ، قد ±179.7 4.7 سانتی متر و شاخص توده بدنی 22 2,5± و گـروه تمـرين (T (بـا ميـانگين سـنی 23,5 ± سـال ،1,8 وزن ±71,7 كيلوگرم ،7,8 6±176.4 و3 سانتی مترو شاخص توده بدني ±1.9 22 و گروه كنترل (C (با 23.7 ± 1.1 سـال 72.4، ± 6.6 كيلـوگرم ±174.8، 3.5 سـانتی متـر و شاخص توده بدنی I ±22 2 تقسيم شدند. گروه TG و T طبق برنامه تمرينی طراحي شده 12 هفته تمرينات را انجام دادند. گروه TG در اواسط هـر جلسـه تمرينـی پس از انجام دوهای استقامتی، محلول %5 گلوكز منوهيدرات را به ميزان cc2 به ازای هر كيلو گرم از وزن بدن و گروه T حدودا 150 الي 200 ميلی ليتـر آب مصـرف می نمودند. نمونه های خونی جهت تعيين مقادير متغيرها در سه مرحله قبل از تمرين، بلافاصله پس از آخرين جلسه تمرينی و 48 ساعت پـس از اتمـام دوره تمرينـی صبح ناشتا گرفته شد. جهت بررسی تغييرات درون گروهی از تحليل واريانس با اندازه گيری های مكرر (ANOVA Way-One (با توجـه بـه روش اصـلاحي گـرين هاووس-گيزر (GeisserGG house Green (و سطح معني داري 0/05≥ p وآلفا 5 درصد استفاده شد.

ورزشهای بسيار شديد احتمالا سبب بـروز يـک پاسخ التهابی توسط رها سـاختن سـايتوكين هـای التهـابی (cytokine inflammatory-Pro (و ضـد ميشود) Anti-inflammatory cytokine) التهابی در حـين تمـرين و بلافاصـله پـس از ورزش هـای شديد، سايتوكين های غير التهـابی ماننـد فـاكتور تومور نكروز آلفـا (α-TNF(، β-1IL و -6IL پاسـخ التهابي آزاد ميكنند كه توسط سايتوكين هـا و يـا سايتوكينهای ضد التهابی 4– IL، -10IL و Ira-IL تنظــيم مــيشــود. بــه طــور معمــول، ســطوح ســـايتوكينهـــای التهـــابی توســـط ســـطوح سايتوكينهای ضد التهابی متعادل مي شود و اگـر سطوح آنهـا كنتـرل نشـود، ممكـن اسـت پـس از
ورزش، عفونت بروز كند. برقراری تعادل ميـان سـايتوكينهـای التهـابی و ضـد التهـابی در حفـظ عملكرد ايمنی بدن بسيار سخت است . احتمالا مصرف كربوهيـدراتهـا در حـين ورزش از عوامـل برقراری تعادل می باشد. گلـوكز مـاده ی سـوختی مهمــی بــرای لنفوســيتهــا، نوتروفيــلهــا و ماكروفاژهای دستگاه ايمنی است.

با توجه به اينكه غلظت گلوكز خون ورزشكاران مـيتوانـد از 4 تـا 6 ميلی مول در ليتر در زمان استراحت به پائين تر از 2/5 ميلي مول بر ليتر (هايپوگليسمی) بـه هنگـام ورزش بلند مدت برسد، اين كاهش گلوكز احتمـالا بر تحريک تكثير ماكروفاژها و لكوسيتها اثر گـذار است. از طرفي كاهش غلظت گلوكز خـون موجـب افــزايش غلظــت هورمــون كــورتيزول در گــردش ميشود. كورتيزول بر برخي از اعمـال لكوسـيتهـا شامل توليد ايمونوگلوبولينها، تكثيـر لنفوسـيتی و فعاليــت ســلولهــای كشــنده طبيعــی Natural( (NK= Killer اثــرات ســركوبگرانــه دارد . دريافت كافی كربوهيدراتها قبل، حـين و پـس از
ورزش در حفظ فراهمی گلـوكز بـرای سـلولهـای سيســتم ايمنــی و جلــوگيری از اثــرات زيانبــار هورمونهای استرس بـر عملكـرد سيسـتم ايمنـی
بـدن بسـيار اهميـت دارد. از طرفـی دراثـر انجـام تمرينات هوازی (اسـتقامتي شـديد) ويـا مقـاومتی (قدرتی شديد) توليد گونه های اكسيژن فعال شده
ســلول در) Reactive oxygen species=ROS) افزايش می يابد، به طوری كه گونه های اكسـيژن فعال شده بر عملكرد طبيعی سلول های ايمنی نيز
اثر مخرب دارند . علاوه بر اين، تمرينات شديد به علت افزايش آزاد سازی گلبول های سفيد چنـد هسته ای از مغز استخوان و طحال وبه مركز آمدن
گلبولهـا از حاشـيه عـروق خـونی عامـل افـزايش گذرای گلبولهای سفيد می باشـد. اغلـب افـزايش سلولی شامل نوتروفيل هاي سـگمانته (Segment)
است. هرچند لنفوسيت ها نيز ممكـن اسـت غالـب باشند.

با توجه به ارتباط بين هورمون های استرسـی و پاسخهای ايمنی به فعاليتهـای شـديد بلند مـدت، فرضيه ای كه در سالهای اخير مطـرح شـده، ايـن
است كه مصرف كربوهيدرات در مقايسه با مصـرف دارونما غلظت گلوكز پلاسما را حفظ مـيكنـد و از افزايش هورمونهای استرسی مـی كاهـد. بنـابراين
تغييرات در سيستم ايمنی را كاهش ميدهـد. ايـن فرضـــيه در تعـــدادی از تحقيقـــات “نـــيمن”بـــا به كارگيری گـروههـای دوگانـه و مصـرف تصـادفی
دارونما و كربوهيدرات آزمايش شده اسـت. مصـرف نوشابه های كربوهيدراتی قبل، در حين (يـك ليتـر در هـر سـاعت) و 2 الـی 5 سـاعت پـس از انجـام
فعاليت ورزشـی بـا سـطوح بـالاتر گلـوكز پلاسـما، كاهش پاسخ هورمـون رشـد و كـورتيزول، كـاهش استرس در مورد تعداد سـلول هـاي ايمنـی خـون،
پــائين آمــدن گرانولوســيتهــا، مونوســيتهــاي فاگوسيتوزكننده ، فعاليت انفجـار اكسايشـی ،افـت پاسـخ ضـدالتهابی و پـيشالتهـابی سـايتوكين هـا
ارتباط داشـته اسـت. بعضـي از متغيرهـای ايمنـي مانند گرانولوسيتهـا و عملكـرد مونوسـيتهـا بـه مقدار اندكی تحت تأثير مصرف كربوهيـدرات قـرار
مـيگيرنـد ولـی برخـی ديگـر از متغيرهـا ماننـد غلظتهای سايتوكين پلاسما و تعداد سلول هـای خونی به طور زيادی تحت تأثير قرار مي گيرنـد.
تحقيقات نشان داده اند ورزشكارانی كه نوشابه هـای كربوهيدراتی قبل، حـين و بعـد از تمـرين مصـرف كرده اند، فشارهای فيزيولوژيكی كمتری را تجربـه ميكنند.

به نظر مـی رسـد اثـرات اسـترس روی سيسـتم ايمنی را با نوشيدن يـک نوشـابه ورزشـی محتـوی كربوهيدرات می تـوان كـاهش داد. ايـن نتـايج در
آزمودنی هايی كه 250 ميلی ليتر نوشـابه را در هـر 15 دقيقه در حـين ورزش طـولانی مـدت مصـرف كرده بودند، به دست آمـد. ميـزان كـورتيزول آنهـا
پس از ورزش كمتر بود، بنـابراين احتمـالا مصـرف مكمل كربوهيـدرات افـزايش ترشـح كـورتيزول در پاسخ به فشار تمرين را كـم مـی كنـد، در نتيجـه
نوشيدني های ورزشی نه تنها انرژی كربوهيدرات را در حين تمرين فراهم مي كنـد، بلكـه پيونـد بـين نوشيدنی های ورزشی و فشـار كمتـر بـه سيسـتم
ايمنــی را تقويــت مــی كنــد. نوشــيدنی هــای كربوهيــــدراتی حــــاوی حــــدود 6 تــــا 10 درصــد كربوهيدرات كــه در حــين ورزش مصــرف ميشوند، مي توانند اثرات جانبي حاصل از تمـرين شديد را كاهش دهند .

بحث ونتيجه گيری :
در زمينه پاسخ سيستم ايمنی بدن بـه تمرينـات ورزشی شديد، عليرغم افزايش بيماری های عفونی بخصوص در دستگاه فوقانی تنفس متعاقب ورزش،
هيچگونه شواهدی دال بر اينكه تمرينـات ورزشـی طولانی مدت منجر به تاثيرات زيانبخش و كـاهش توانمندی سيستم ايمنـی بـدن می شـود، وجـود
ندارد. از سازگاری های شـناخته شـده نسـبت بـه تمرينات ورزشی هوازی با شدت كـم تـا متوسـط، افزايش توليد و ميزان فعاليت سـلول هـای ايمنـی در
سيستم ايمنی بـدن بسـتگی بـه شـرايط تمرينـی، مدت و شدت تمرين، جـنس ، نـژاد، ژنتيـك، نـوع تغذيه، نوع تارهای عضلانی درگيـر، سـن و … دارد.
در يك جمع بندی كلی می تـوان نتيجـه گرفـت، متعاقب انجام دوازده هفته تمرين استقامتی شديد و منظم، ميزان فعاليـت سـلول هـای ايمنـی بـدن
دسـتخوش تغييراتـی شـده اسـت. در ابتـدا قبـل ازبرنامه تمرينـی، اخـتلاف معنـي داری در مقـادير متغيرهای مورد مطالعه در گروه تجربی (TG و T)
و كنترل (C) ديده نشـد. دليـل بـروز اخـتلاف در مطالعه انجام گرفته را می توان تفاوت در شـدت و مدت زمان قبل و بعد از تمرين دانست. نتايج ايـن
پژوهش نشان داد كه احتمالا دوازده هفتـه برنامـه تمرين استقامتی شـديد و مـنظم تـوام بـا مصـرف كربوهيدرات سبب عدم تغيير و يا افزايش سـطوح
بعضی از سلول هـاي ايمنـی بـدن و بـه دنبـال آن افزايش دفاع سـلولی در برابـر بـروز بيمـاری هـای ناشی از انجام تمرينات ورزشی شديد، شـده اسـت.
با افزايش توانائی و قابليـت سيسـتم ايمنـی بـدن، افراد شركت كننده در تمرينات ورزشی از ظرفيـت بيشتری جهت مقابله با بيماری ها برخـوردار شـده
اند. از طرفی كربوهيدرات ها می تواننـد بـه عنـوان يكــی از عــواملی كــه ســبب محافظــت در مقابــل افزايش خطـر عفونـت در دوره ريكـاوری و بعـد از
تمرين سنگين مـی شـوند، مطـرح شـوند. در ايـن تحقيق نشان داده شده اسـت كـه مصـرف مكمـل كربوهيدرات حين تمرين، تغييـرات، تضـعيف و يـا
سركوب سيستم ايمنی ناشی از تمـرين را تعـديل می كند. هرچند شواهد و ادله بالينی مهمی در اين خصوص در تحقيقات ديگر نشان داده نشده اسـت.
بنابراين پيشنهاد “رهنمود تغذيهای به افـرادی كـه شروع به ورزش مي كنند” به عنوان يک نقطه نظـر ايمونولوژيكی شايد هنـوز ناپختـه باشـد و نيـاز بـه
تحقيقات بيشتری در اين زمينه وجود داشته باشد.

گروه بيولوژی و ايمونولوژی، دانشگاه علوم پزشكی تهران