سابقه و هدف: جهان در حال پير شدن است. افزايش طول عمر و در نتيجه تعداد سالمندان ، باعث بروز نگراني درخصوص مشكال پيش رو و اجتناب ناپذير خاص اين دوران مي گردد از هر 10 نفر با 65 سال انتظار می رود یک نفر مبتلا به بیماری آلزايمر باشد و این نسبت در افراد بالای 85 سال به 4 نفراز 10 نفر افزایش می یابد. آلزايمر بيماري پيشرونده است كه در صورت عدم مداخله به مراحل پيشرفته تر مي رسد. برخي روش ها نشان داده اند كه مي توانند در پيشگيري و كند كردن سير بيماري موثر باشند. هدف اين مطالعه بررسی تاثير فعاليت بدنی بر سطح كاركرد حافظه زنان 50-70 سال مبتلا به اختلال حافظه است.

قرن گذشته، دوران افزایش طول زندگی انسان ها بوده است. در 100 سال گذشته به میانگین عمر انسان در کشورهای پیشرفته، 30 سال اضافه شده است. در کشور ایران نیز به میانگین عمر ایرانیان در دهه 1365-1375 حدود 10 سال اضافه شده است. طبق نتايج آخرين آمار در ايران جمعيت سالمندان 65 سال و بالاتر در سال 1385 از 5 ميليون نفر ، به 26 ميليون نفر در سال 1428 می رسد. افزایش طول عمر با مشكلات
و بيماری های خاص دوران سالمندی توام است. بنابراين روش های پيشگيری، تاخير و درمان اين عوارض از ديدگاه های مختلف از اهداف بلند مدت تحقيقات دنيا به شمار مي رود.
یکی از مشکالت مهم این دوران، شیوع بیماری دمانس و زوال عقل است. از شایع ترين دمانس ها، الزایمر است.

اگرچه برآورد دقیقی در ایران و کشورهای در حال توسعه وجود ندارد ولی براساس یک مطالعه در كشورهای توسعه يافته، هزینه مراقبت و درمان بیماران الزایمری تا آخر عمر حدود 174 هزار دلار و هزینه نگهداری بیماران در بیمارستان 19 هزار دلار برآورد شده است و هرچه بیماری پیشرفته تر باشد، هزینه ها بیشتر خواهد شد. لذا بهره گیری از تکنیک های مختلف در صدد متوقف کردن سیر پیشرفت بیماری، کند کردن سیر بیماری و طولانی نمودن فاصله الزایمر خفیف تا شدید است. اگر این اقدامات موثر باشد، می تواند بار اقتصادی عمده ای را از دوش خانواده و دولت بردارد و باعث حس شادکامی و کاهش افسردگی در بیمار، خانواده و اطرافیان او شود. الزایمر از مرحله ضعیف اختلال حافظه، به متوسط و پیشرفته سیر می کند. درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. با این حال برخی درمان ها قادرند روی روند بیماری اثر کند کننده و کنترل کننده داشته باشند.محیط پویا و پرچالش، روابط اجتماعی و فعالیت بدنی و ذهنی از عوامل موثر در حفظ حافظه هستند. طبق بررسی های علمی تاثیر این عوامل بر حافظه به دلیل افزایش جریان خون موضعی و تولید سلول های عصبی جدید است. يك تغيير زيربنايی در زمينه تاثير فعاليت بدنی بر سلول های عصبی، تولید نوروژنزیس با شک و تردید همراه بود ولی سالیان بعد، وجود سلول های جدید در پیاز بویایی 2 و شکنج دندانه دار 3 در هیپوکامپ انسان و حیوان تاییدی بر این ایده شد که مغز پستانداران قادر به تولید سلول های جدید است. در سال 2000 ون پراگ Van Praag و همکاران به این نتيجه دست یافتند که اثرات مفید دویدن بر شناخت و خلق از طریق افزایش سلول های جدید در هیپوکامپ صورت گرفته است .این افزایش در طول حیات حتی در دوران پیری از طریق ازدیاد انشعابات دندریتی و تولید سلول های گلیا رخ می دهد. کرامر Kramer و همکاران در سال 2002 نشان دادند که حتی تمرینات هوازی نسبتا کوتاه مدت 6 ماه نیز از کاهش حجم مغز مربوط به دوران پیری، جلوگیری می کند.

افراد فعال، در بخش فوقانی گیجگاهی فرونتال افزایش یافته بود. برخی تحقیقات نیز به این نتیجه رسیدند که تمرینات هوازی و مقاومتی ساختار وعملکرد مغز را بهبود بخشیده است. هم چنین مطالعات نشان داده که در انسان ها، تمرین بدنی، سبب افزایش شناخت و حافظه، تاخیر کاهش حافظه مربوط به سن 17 و19 و تاخیر در شروع تخریب 4 فیزیولوژیست مشهور، سیستم عصبی می شود. کرتین در بررسی بیش از 200 کار تحقیقاتی، اثرات سودمند ورزش در زندگی سالمندی به این نتیجه رسیده است که کهولت و ضعف در کلیه افرادی که ورزش نمی کنند سریع تر صورت می گیرد و دستگاه عصبی سالمندان ورزشکار از سالمندان غیرورزشکار آماده تر است. نبود تحقيقات در زمينه تاثير روش های مختلف موثر بر حافظه سالمندان با اختلال حافظه در ايران، محقق را بر آن داشت تا به بررسي تاثير فعاليت هوازی بر سطح كاركرد حافظه بپردازد. به طور کلی سوال این است که پس از شناسایی افرادی که از کمبود حافظه خود شکایت دارند، آیا می توان تا حدی از سرعت پیشرفت زوال جلوگیری کرد؟ آیا می توان از طریق فعالیت بدنی سبب پایداری وضعیت سیستم
عصبی حتی به مقدار بسیار کم شد؟ آیا می توان از زوال مربوط به سن جلوگیری کرده وآلزایمر را تا حدودی به تاخیر انداخت؟ آیا میتوان با تجویز فعالیت بدني تا حدی پیری دیر رس وموفقی را تجربه نمود ؟

ابزار
آزمون افسردگي سالمندان و نمرات آزمون سطح كاركرد حافظه قبل و پس از اجراي طرح آزمايشی بدست آمد. اطلاعات مربوط به آزمون حافظه به صورت مصاحبه از شركت كننده و همراه مشاور و مسئول بخش آسايشگاه كسب شد و اطالعات مربوط به آزمون افسردگي به صورت پرسش و پاسخ از شركت كننده جمع آوری گرديد. آزمون سطح كاركرد حافظه با روايی بالا و قابل قبول از نظر متخصصان مغز و اعصاب و روانشناسان و اعتبار اوليه %73 و ضريب پايايي%89 مي باشد. اين آزمون شامل 75 سوال در شش
خرده مقياس حافظه، جهت يابي زماني و مكاني، قضاوت و حل مسئله، امور اجتماعی، امور خانه و تفريحات و امور اجتماعی است. نمرات حافظه در آزمون سطح كاركرد حافظه به صورت معكوس می باشد. به عبارتی ديگر كاهش يا افزايش نمرات در خرده مقياس ها و يا نمره كل، به ترتيب نشان دهنده بهبود و ازدست دادن حافظه است. آزمون افسردگي سالمندان شامل 15 سوال دو گزينه ای بلی يا خير( و با روايي 0/9 و ضريب كرونباخ 0/9 و ضريب دو نيمه كردن 0/89 است.

روش پژوهش حاضر از نوع نيمه آزمايشي است. متغير هاي تحت كنترل شامل: سن، جنس، سطح كاركرد مغز، سطح تحصيلات، سطح فعاليت بدنی و ذهنی و وضعيت اقتصادی و اجتماعی است. افراد به صورت تصادفی و با توجه به توزيع يكسان سنين مختلف به دو گروه، هرگروه شامل هشت نفر تقسيم شدند و به طور تصادفی در گروه هاي تمرينی و كنترل قرار گرفتند.
برنامه طرح در گروه تجربي فعاليت بدنی اجراي تمرين ريتميك ايروبيكی و در گروه كنترل بی تمرينی است. مدت زمان طرح سه ماه، سه روز در هفته و هر جلسه به مدت 60 دقيقه بود.

بر اساس مبانی نظری طرح، برخي روش های مداخله ای سبب بهبود حافظه مي شوند. تحقيقات گسترده و رو به رشدی در جهان در زمينه تاثير فعاليت بدنی بر حافظه در حال اجرا است.
هدف كلي در اين مطالعه بررسي تاثير فعاليت بدني بر سطح كاركرد حافظه زنان 50-70 سال با اختلال حافظه است. نتايج پژوهش حاضر نشان داد فعاليت بدنی بر حافظه زنان با اختلال حافظه 50-70 سال تاثير مثبت دارد و بيشترين تاثير آن بر فاكتور حافظه و توانایی حل مسئله است. اين نتيجه با يافته ونگ و همكاران و مدن و بلومنتال مغابرت دارد.
ونگ و همكاران براساس تحقيق سه ساله خود معتقدند فعاليت بدني منظم، باعث بهبود حافظه نشده و خطر احتمال دمانس را كاهش نمي دهد. مدن و بلومنتال عليرغم افزايش سطح آمادگی جسمانی شركت كنندگان در نتيجه تمرين هوازی و قدرتی به مدت 12 هفته، ارتباط معناداري بين حافظه و تغييرات آمادگی جسمانی گزارش نكردند. به نظر می رسد تضاد نتايج به اين دليل است كه در اين دو تحقيق تاثير فعاليت بدنی بر افراد سالم از نظر شناخت مورد بررسی قرار گرفته است اما تحقيق حاضر بر افراد با آسيب شناختی كم اجرا شده است. برو و همكاران نيز هيچ گونه ارتباطي بين فعاليت بدنی با كاهش شناخت، دمانس و آلزايمر در پيگيری يك تحقيق سه ساله مشاهده نكردند. اين تحقيق بی تاثيري تمرين بدني را نشان داد، به نظر می رسد
علت های اختالف نتايج با تحقيق حاضر، تفاوت در روش اجرای طرح است. تحقيق برو و همكاران با روش پرسشنامه ای و پس رويدادي اجرا شده است ولی تحقيق حاضر نيمه آزمايشی و در يك آسايشگاه اجرا شده است بنابراين سطح كاركرد حافظه، نوع تمرين، عوامل محيطي و … تحت كنترل بوده است در حاليكه در تحقيقات پس رويدادی بسياري از عوامل در كنترل محقق نبوده است. علاوه بر اين تحقيق حاضر با روش مصاحبه و با
سوالات باز، نيمه باز و چند گزينه ای اجرا شده است و در روش پرسشنامه چنين امكانی وجود ندارد. از سوی ديگر روش پرسشنامه اي دارای سوگيری فراخواني است. علی رغم اين تحقيقات، تحقيقات ديگری با نتايج تحقيق حاضر مبنی بر تاثير معنادار فعاليت بدنی بر حافظه هم سو می باشند كه شامل بررسی های راشل كوپر، نيكوال النتشالگر و همكاران ، روويو و همكاران ، بيكر و همكاران ، اريك الرسون و همكاران ، ليندسی و همكاران ، لی و همكاران و استارت و همكاران است. راشل كوپر نشان داد قدرت جسمانی ضعيف تر با سطح شناخت پايين ارتباط دارد و نتيجه گرفت ويژگي های جسمانی می تواند پيش گويی كننده سالمتی در افراد بزرگسال باشد . نيكوال التنشالگر و همكاران در بررسی تاثير فعاليت بدنی 24 هفته بر كاهش
افت شناخت در بزرگسالان در معرض خطربا ريسك فاكتورهای دمانس( نتيجه گرفتند فعاليت بدنی سبب بهبود شناخت شده است. تحقيق روويو و همكاران نيز افزايش شناخت و حافظه پس از تمرين بدنی را تاييد مي كند. حتی در بررسي افراد بدون دمانس نيز رابطه فعاليت بدنی برای جلوگيري از وقوع دمانس و آلزايمر تاثير مثبت نشان داده شده است. اريك الرسون و همكاران در يك تحقيق طولی بر افراد بدون آسيب شناختی
معتقدند تمرين منظم با تاخير در شروع دمانس و آلزايمر ارتباط دارد. ليندسی و همكاران نيز اين نتيجه را تاييد مي نمايند. افراد با فعاليت بدنی محدود، خطر بالایی برای ايجاد آلزايمر دارند.

• فرضيه آمادگي قلبي عروقي
  اساس فرضيه آمادگي قلبی عروقی بر اينست كه با افزايش آمادگی قلبی عروقی، سطح كاركرد شناختی افزايش می يابد.
  در تحقيق حاضر روش مداخله ای فعاليت بدنی برحافظه معنادار نشان داده شد. تحقيقات بسياری در اين زمينه نتايج تفاوتی نشان داده اند. در مقايسه تمرين هوازی با تمرين انعطاف پذيری و مقاومتی، اسمايلی اوين نتيجه گرفت علی رغم افزايش ظرفيت بيشينه تنفسی در هر دو گروه، فقط گروه هوازی در كاركرد
  شناختی پيشرفت داشت. از نظر ليو امبرس تمرينات تركيبی هوازي و قدرتي نسبت به تمرين هوازی تاثير بيشتری بر شناخت داشته است. با يك تحقيق فراتحليلی اتنير و همكاران عدم ارتباط آمادگی قلبی عروقی و كاركرد شناختی را نشان دادند. در بررسي ديگری حتی بهبود كاركرد با توجه شناختی در اثر تمرين قدرتی نشان داده شده است .
  به مطالب فوق، تحقيق حاضر نيز دليلی بر تاييد مدعای فرضيه آمادگی قلبی عروقی است كه معتقد است افزايش آمادگی قلبی عروقی سبب بهبود كاركرد مغز می شود.

• نتيجه گيري
  با توجه به يافته هاي پژوهش، فعاليت بدنی سبب افزايش سطح كاركرد حافظه زنان 50-70 سال با اختلال حافظه مي شود.
  و عمده تاثير آن بر خرده مقياس حافظه ديده شده است. به عبارتی می توان انتظار داشت با كارو فعاليت های منظم ورزشی در برنامه های افراد بزرگسال از بروز و پيشرفت آلزايمر جلوگيری كرده و پيری ديررسی را تجربه نمود. مقايسه تاثيرات روش های مختلف از جمله فعاليت های بدنی و ذهنی بر حافظه
  براساس تغييرات زيربنايي سيستم عصبي و فاكتورهای خوني بين افراد سالم و با اختلال حافظه در جمعيت زياد پيشنهاد می گردد .

تازه های بیوتکنولوژی سلولی – مولکولی دوره سوم، شماره یازدهم، ناهيد صادقي