گزارش های كنونی آزمايشهای ژن درمانی بصورت جهانی اعلام شده است.
بصورت كامل به اين موضوع اختصاص ژورنال پزشكي به نام ژن درماني انسان داده شده است. اولين تجربه ژن درماني به سپتامبر 1990 برميگردد كه بر روي بيماري با كمبود آنزيم آدنوزين دآميناز انجام شد. در اين بيماري اتوزومال مغلوب نادر كه نقص ايمني مركب شديد نيز ناميده ميشود كودكان مبتلا به ندرت تا سن بلوغ زنده ميمانند و نسبت به عوامل عفوني محيط بسيار ضعيف ميباشند. محققين لنفوسيتهاي خون محيطي بيمار را گرفته و در محيط كشت تكثير كردند سپس سلولها را با كمك رتروويروس نوتركيب حامل ژن آدنوزين دآميناز آلوده كرده و به بيمار تزريق كردند.

ژن درماني بيشتر براي اصلاح بيماريهاي تك ژني اتوزومال مغلوب به كار ميرود. در آينده اين تكنيك ممكن است به پزشكان اجازه دهد تا بيماريها را به جاي درمان با داروها يا جراحي با استفاده از الحاق ژن به داخل سلولهاي بيمار درمان نمايند.

ژن درماني يك انتخاب اميدبخش براي درمان برخي از بيماريها مثل بيماريهاي ارثي، برخي از انواع سرطان و عفونتهاي ويروسي خاص ميباشد.
اين روش پرخطر بوده و هنوز تحت مطالعه ميباشد تا بي خطر بودن و مؤثر بودن آن اثبات شود و اكنون فقط براي معالجه بيماريهايي كه ساير روشهاي معالجه براي آن وجود ندارد به كار ميرود.

به دنبال تكامل اين روش جديد مباحث و موضوعات اخلاقي فراواني پيرامون آن مطرح ميشود تا مسير تكامل آن تنها در جهت تقليل آلام انساني و با رعايت موضوعات اخلاقي مربوطه طي شود. ژن درماني و مسائل اخلاقي مربوط به آن به دو دسته اصلي ژن درماني سلولهاي سوماتيك و ژرم لاين تقسيم ميشود. تغيير ژنتيكي سلولهاي سوماتيك با پايان حيات فرد پايان مييابد و قابل انتقال به نسل بعد نميباشد در حاليكه دستكاري ژنتيكي سلولهاي ژرم لاين به نسل بعد نيزمنتقل ميشود.
اكنون ژن درماني سلولهاي سوماتيك نسبتاً قابل پذيرش بوده و كمتر داراي ممنوعيتها و ابهامات اخلاقي است و در درمان بسياري از بيماريها نظير سرطان به كار ميرود. آنچه بيش از همه داراي بار اخلاقي است ژن درماني سلولهاي ژرم لاين و امبريو ميباشد كه استفاده از اين روش و نحوه به كارگيري آن را در آينده تحت تأثير قرار خواهد داد.

الف ـ ژن درماني سلولهاي سوماتيك
در اين روش ژنهاي درماني به داخل سلولهاي سوماتيك بيمار منتقل ميشوند. هر تغيير و تأثيري فقط به شخص بيمار محدود ميشود و به فرزندان و نسل بعد قابل انتقال نيست لذا از اين جهت نسبت به ژن درماني سلولهاي ژرم لاين ايمن تر است اما در عوض كوتاه مدت بوده و با پايان عمر سلول دريافت كننده ژن و مرگ آن، از بين ميرود و نياز به تكرار جهت حفظ درمان دارد.
همچنين واردكردن ژن به بافت هدف دچار مشكلات تكنيكي است. اين روش تا كنون براي درمان فيبروز كيستيك، ديستروفي عضلاني و سرطان و غيره به كار رفته است. اين روش درمان حتي براي انتقال ژن در رحم به جنين مبتلا براي اين روش مبني بر اين پيشگيري از عوارض ابتلا ميتواند به كار گرفته شود.
فرض نيز هست كه به كارگيري آن ميتواند ارگانهاي غيرقابل دسترس را با وكتورهاي كمي ميتواند هدف گيري كند و با استفاده از وكتورهاي ادغام شونده به داخل ژنوم سلولهاي بنيادي در حال رشد بيان بالايي از ژن بدنبال داشته باشد، همچنين تحمل ايمونولوژيك قبل از تولد ممكن است مانع القاي پاسخ ايمني برعليه پروتئين ترانسژن و وكتور استفاده شده شود.

عده ای عقیده دارند كه سوماتيك سلتراپي كاري جاهلانه است. نگراني اساسي اين ست كه بالاجبار منتهي به الحاق ژنها براي تغيير صفات مردم ميشود و تبديل گونه هاي انساني به محصول طراحي شده تكنولوژيكي يا حتي تغيير انسان را به اين ترس بر اساس اين پيش بيني قرار گرفته كه سوماتيك سل تراپي دنبال دارد.
بصورت معنيداري با اشكال درماني پذيرفته شده متفاوت است. (نيكلز، 1988م.) اما و برخي كميته هاي اخلاقي امريكا انجمن تحقيقات پزشكي اروپا، استنتاج ميكنند كه سوماتيك سل تراپي اساساً از روشهاي درماني ديگر مثل پيوند ارگان يا انتقال خون متفاوت نيست. مهمترين تفاوت آن در ايمني و امكان ابتلاء ژرم سلها به وكتورهاي ويروسي است. نگراني بر اين اساس است كه با وجود طراحي استادانه، يك ريسك قطعي براي تركيب ويروس حامل ژن مورد نظر با ويروسهاي غيرقابل رديابي يا DNA اندوژن در سلولها وجود دارد. خطر گريز ويروس و يا فعال شدن يك پروتوانكوژن يا از هم گسيختن يك ژن عملكردي از مسايل مهم ديگر است.

امروزه براي رفع چنين مشكلاتي تمايل به استفاده از حاملهاي غيرويروسي نظير ليپوزومها، كروموزومهاي مصنوعي انسان و غيره دارند كه البته بازدهي آن نسبت به حاملهاي ويروسي بسيار كمتر است.

ب ـ ژن درماني سلولهاي ژرم لاين
در مقابل سوماتيك سل تراپي كه به يك شخص محدود ميشود ژرم لاين سل تراپي مستلزم وارد كردن يك ژن به داخل سلولهاي تناسلي بيمار است كه در اين روش بيماري در فرزندان و نسل بيمار نيز اصلاح ميگردد و به معناي اصلاح گامتها (اسپرم يا تخمك) يا سلولهاي پيشساز آنها يا الحاق ماده ژنتيكي به داخل سلولهاي پرتوان يك امبريو در مراحل ابتدايي ميباشد. مزيت اين روش بازده بالاتر در درمان بيماري، قيمت كمتر و علاج قطعي در مقايسه با سوماتيك سل تراپي است.
از اين تكنولوژي فعلاً استفاده نميشود و در دسترس نيست و در امريكا، انگليس و اكثر كشورهاي توسعهيافته غيراخلاقي و نامطلوب شمرده ميشود.
مباحث اخلاقي بر عليه استفاده از ژرم لاين سل تراپي انساني به سه دسته تقسيم
مي شوند: 1ـ خطر بالقوه باليني 2- نگرانی گسترده از تغيير استخر ژني (توارث ژنتيكي جمعيت انساني) 3 – خطرات اجتماعي

نژاد بشر اصرار بر بهبود نژاد خود با دستكاري ژنتيكي دارند. در طول تاريخ، ازدواجها بر اساس ويژگيهاي فيزيكي، هوش، استعدادهاي هنري و غيره صورت ميگرفته است و افراد به نحوي سعي در بهبود نژاد خود داشتهاند تا در اجتماع خود غالب باشند. مهندسي ژنتيك يوژنيك حوزه ديگري است كه شامل تلاش براي تغيير يا بهبود صفات انساني پيچيدهاي است كه حداقل تا حدي به طورژنتيكي تعيين ميشوند به عنوان مثال هوش، شخصيت يا توانايي ورزشي.گرچه در چنين صفاتي بخاطر اينكه پلي ژنيك هستند پاكسازي ژنوم از ژنهاي
ناخواسته و جانشيني آنها با دستهاي از ژنهاي دلخواه مستلزم پيشرفتهاي تكنولوژيكي است كه اكنون حتي قابل پيشبيني نيست. به علاوه حتي اگر چنين جايگزيني امكانپذير شود اثر متقابل بين مواد ژنتيكي ارائه شده جديد و ژنوم گيرنده منجر به نتايج غيرقابل پيشبيني ميشود. اگر چه چنين سناريويي امكان كمي دارد، در چنين وضعيتي دولتها قادر به كنترل نخواهند بود و مردم از پيشرفتهاي موجود به عنوان حق خودشان استفاده خواهند كرد. آنچه مسلم است اينست كه بايد بين دستكاري ژنتيكي سلولهاي سوماتيك و ژرم لاين، همچنين بين بيماريها و تقويت صفات مرز قائل شد، البته اين مرز واضح نخواهد بود. مثلاً آيا حساسيت شيميايي بيماري محسوب ميشود يا خير؟ يا صفات مرتبط با شروع بيماري نظير پستان فيبروكيستيك چطور؟

نتيجه
مباحث درباره ژرم لاين سل تراپي مشابه همان مباحثي است كه راجع به سوماتيك سل تراپي وجود داشت. بنظر ميرسد كاركردن بر روي ژنها بخاطر تئوري ژنتيكي نازيها و اعمال وحشيانه آنها در به مرحله عمل درآوردن آن، همينطور كارهاي اوليه بر DNA نوتركيب در امريكا و نگراني از احتمال خلق نسلهاي جديد خطرناكي از ويروسها و پاتوژنهاي غيرقابل كنترل، در ابتدا نگراني عمدهاي را برانگيزد. نسل بعدي بحثها همانند بحثهاي اصلي بر عليه IVF و دستكاريهاي فوقجسمي امبريوي انساني است. استفاده از اين روش
همانند ساير روشهاي درماني جديد نياز به ارزيابي صحيحي از ايمني، تأثير و رضايت آگاهانه بيماران دارد.

با اين وجود اكنون سوماتيك سلتراپي با در نظرگرفتن ضرورت آن در برخي موارد از نظر اخلاقي پذيرفته شده است و تحقيقات در اين زمينه با اعمال نظر كميته هاي اخلاقي در حال انجام است.
كشورهاي مختلف در اين زمينه قوانين متفاوتي دارند. گرچه مطالعات اوليه به بيماراني محدود ميشد كه درمان رايج براي آنها وجود نداشت اما تمايل تدريجي براي پذيرش اين شيوه درمان در بيماران با بيماري كم خطرتر وجود داشته است.
رهنمود آزمايش باليني در سال 2001 قوانين كشورهاي اروپايي را در اين زمينه به هم نزديك ساخته است و25 كشور اروپايي تا اول مي 2004 ملزم به اجراي آئين نامه ملي بوده اند.

شود فوايد آن نيز نبايد فراموش شود. به عنوان راهي براي تمركز بهتر بر اين بحث پيشنهاد ميشود قبل از تلاش براي ژرم لاينتراپي انسان پيش نيازهاي زير محقق گردد:
-1 آزمايشهاي ژنتيكي ژرم لاين فقط براي اصلاح بيماريهاي ژنتيكي شديد پذيرفته شود (مثل بيماري تي ساكس).
-2 قبل از آزمايش بايد سوماتيك سلتراپي كه ايمني و بازدهي آن بوضوح ثابت شده است در نظر گرفته شود.
-3 بايد شواهد علمي مستدلي با استفاده از مدلهاي حيواني مناسب آورده شود كه ژرم لاين ژن درماني، بيماري مورد نظر را معالجه و يا از آن پيشگيري خواهد كرد و هيچ ضرري نخواهد داشت.
-4 مداخلات بايد فقط با آگاهي، داوطلبانه، بر افراد داراي اهليت و با رضايت آگاهانه همه افراد انجام شود.
-5 علاوه بر تصويب به وسيله هيأت خبره نظير گروه ژن درماني NIH و هيأت مديره بازنگري محلي همه پروپوزالها بايد بحث ملي قبلي داشته باشند.
وجود يك توافق بين المللي پسنديده است. بخاطر اينكه دستكاري ژنتيكي ژرم لاين حوزهاي است كه در آن بيشترين نگراني بين المللي وجود دارد. اين فرصتي واقعي براي ايجاد دادگاه بينالمللي براي بحث درباره سياست مربوطه و حتي صدور قطعنامه به وجود ميآورد .