هدف از تحقیق حاضر، تعیین اثر مصرف شیر پس از تمرینات هوازی و مقاومتی بر کاهش وزن دانشجویان دختر بود. به این منظور، اطلاعات 23 دانشجوی دختر چاق که در آنالیز ترکیب بدن بیش از 33 کیلوگرم اضافه وزن داشتند، جمعآوری شد. سپس 93 نفر به صورت تصادفی به 8 گروه (تمرین هوازی+تمرین مقاومتی+مصرف شیر( و )تمرین هوازی+تمرین مقاومتی) تقسیم شدند که 13 نفر تا انتهای تحقیق حضور داشتند. آزمودنیها بلافاصله و یک ساعت پس از اجرای تمرین هوازی و مقاومتی شیر مصرف کردند. پروتکل تمرینی به مدت 1 هفته، 1 روز در هفته به شکل تمرینات هوازی و مقاومتی با وزنه اجرا شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون t مستقل بعد از 1 هفته تمرینات مقاومتی و هوازی نشان داد که در گروه تمرین و مصرف شیر نسبت گروه تمرین بدون مصرف شیر به طور معناداری کاهش شاخص- های مربوط به کاهش وزن از جمله درصد چربی بدن )3/39=p)، وزن کل چربی بدن (3/31=p)، نسبت دور کمر به لگن (3/31=p)، و همینطور افزایش وزن عضله (3/338=p )در بدن مشاهده شده است. بنابراین به نظر میرسد یک دوره تمرین مقاومتی- هوازی همراه با مصرف شیر، موجب بهبود وضعیت ترکیب بدن میشود که در نتیجه ارتقاء شاخصهای سلامت جسم را به همراه خواهد داشت.

مساله چاقی و افزایش وصف ناپذیر آن در دنیا به یك نگرانی در حوزه سلامت عمومی تبدیل شده است. سازمان بهداشت جهانی تخمین میزند كه بیش از 1 میلیارد نفر در سراسر به اضافه وزن و چاقی مبتلا هستند. مطالعات انجام شده در ایران نیز نشان میدهد كه شیوع چاقی واضافه وزن در سال هاي اخیر افزایش یافته است و انتظار میرود كه به دلیل افزایش شهرنشینی در سالهاي آتی بر میزان آن افزوده شود .
افزایش وزن بدن در دراز مدت باعث ایجاد خطراتی براي سالمتی می شود؛ زیرا با مرگ و میر و بسیاري از بیماريها مانند بیماريهاي قلبی، دیابت، نوع دوم، حمله قلبی، پوكی استخوان، اختالالت خواب و بیماريهاي قلبی و برخی انواع سرطان در ارتباط است. كاهش وزن در افراد چاق و داراي اضافه وزن، عوارض جسمی، متابولیك و هورمونی را بهبود میبخشد. از طرفی، كاهش وزن در افراد چاق میتواند بهبود افسردگی، اضطراب و همین طور بهبود كیفیت زندگی را به همراه داشته باشد. متخصصان فیزیولوژي ورزشی و تغذیه همواره از دو عامل برنامه تمرینی و برنامه غذایی در جهت كاهش وزن چربی یاد كردهاند كه به عنوان مکمل بیشترین تاثیر را بر جاي میگذارد.

تغییر در تركیب درشت مغذيهاي رژیم غذایی میتواند یك روش مؤثر براي كاهش وزن باشد. افزایش چگالی پروتئین در رژیم غذایی، سیري را افزایش و در نتیجه، انرژي دریافتی را كاهش میدهد . از طرف دیگر، عضله یکی از بافت هاي مهم تشکیل دهنده سیستم حركتی بدن است. عضالت به علل متفاوت و بیماريهاي مختلفی ممکن است ضعیف شوند. در بیشتر افراد، آتروفی عضالنی به دلیل استفاده ناكافی از عضالت رخ میدهد. افراد داراي تحرک ناكافی كه انقباض عضلانی كمتري دارند اغلب با كاهش اندازه عضله و ضعف آن مواجه میشوند. این نوع آتروفی با ورزش و تغذیه مناسب برطرف میشود. شواهد موجود حاكی از آن است كه سازگاري – هاي مورفولوژیکی و عملکردي ورزشکاران و غیرورزشکاران به تمرینات مقاومتی بسیار مطلوب است.

فرضیه این تحقیق این بود كه مصرف شیر بلافاصله پس از تمرین و 1 ساعت پس از تمرین موحب افزایش میزان عضله میشود؛ چرا كه احتمالا بدن ازحیث پاسخهاي آنابولیکی در این بازه زمانی در بالاترین میزان خود قرار دارد . در مورد تأثیر تركیب تمرینات كاهش وزن و تمرینات مقاومتی همراه با مصرف پروتئین بركنترل وزن، رشد عضالت و تركیب بدنی مطالعات محدودي انجام شده است و نتایج به دست آمده از این مطالعات محدود نیز متفاوت است .
براي مثال مور و همکاران در پژوهشی به این نتیجه رسیدند كه اسید آمینه هاي موجود در شیر میتواند در رسوب پروتیئین ها براي هایپرتروفی و افزایش قدرت عضله و در 2 نهایت افزایش قابلیت چربی سوزي در تمرینات موثر باشد و یا فوجی تا و همکاران كه مصرف پروتئین بعد از یك جلسه تمرین مقاومتی را زمینه ساز سنتز بیشتر عضله عنوان كردند.
آندرا و همکاران نیز به بررسی مصرف پروتئین و اچراي تمرینات مقاومتی در گروههاي زن ورزشکار پرداختند و گزارش كردد كه تغییر معنی داري به نسبت گروه كنترل در حجم عضلات مشاهده نشد كه نوع پروتکل تمرین كه از حجم و شدت كافی برخوردار نبود را عامل تغییر ناپذیري عنوان كردند . البته نکته قابل تامل در خصوص اثربخشی مصرف پروتئین هاي كاملی همچون شیر و اجراي تمرینات مقاومتی در آنست كه زمانبندي مصرف پروتئین و اجراي تمرین به عنوان عاملی اثرگذار می بایست مورد نظر محققین قرار گیرد.

روش تحقیق نیمه تجربی بود. جامعۀ آماري تحقیق دانشجویان دانشگاه بین المللی امام خمینی بودند. براي انتخاب نمونۀ آماري ابتدا اطالعیه در دانشگاه توزیع شد و از افرادي كه داراي اضافه وزن بودند، دعوت به همکاري شد. پس از تکمیل پرسشنامه اي كه سوابق بیماري، میزان فعالیت بدنی افراد، سابقه ابتلا به بیماري و مصرف دارو و سابقه مصرف مکمل را مورد بررسی قرار می داد چندین نفر از افرادي كه در آنالیز تركیب بدن با دستگاه آنالیز تركیب بدن بیش از 10 كیلوگرم اضافه وزن داشتند (میانگین سنی 22/0±2/0 سال،میانگین قد 161/3±4/3) شناسایی شدند.
سپس 40 نفر به صورت تصادفی به 2 گروه (تمرین هوازي+تمرین مقاومتی+مصرف شیر( و)تمرین هوازي+تمرین مقاومتی) تقسیم شدند و 30 نفر تا انتهاي تحقیق حضور داشتند.
آزمودنیها رضایتنامه كتبی را مطالعه و امضا نمودند. همه آزمودنیها طی جلسهاي با پروتکل كار و اجراي صحیح حركات آشنا شدند. روش مصرف شیر بدین شکل بود كه بلافاصله و یك ساعت پس از اجراي تمرین هوازي و مقاومتی شیر مصرف میكردند. پروتکل تمرینی به مدت 6 هفته، 3 روز در هفته به شکل تمرینات هوازي و مقاومتی با وزنه اجرا شد. به منظور طراحی تمرین مقاومتی، در جلسهاي آزمون یك تکرار بیشینه در همه حركات اندازه گیري شد تا در هنگام جلسات تمرین بر اساس درصد مورد نظر، شدت كار كنترل شود . جهت كنترل شدت تمرینات هوازي از ضربان سنج پالر استفاده شد .

هدف از این تحقیق، اثر مصرف شیر پس از تمرینات هوازي و مقاومتی بر كاهش وزن دانشجویان دختر بود. نتایج تحیقق نشان داد متعاقب 6 هفته تمرینات مقاومتی و هوازي در هر دو گروه تغییرات معناداري در تركیب بدن ایجاد شد ( كاهش درصد چربی بدن، افزایش عضله و كاهش وزن چرب ). عالوه بر آن، مصرف شیر در كنار تمرین به طور معناداري موجب كاهش شاخصه اي مربوط به تركیب بدن از جمله درصد چربی بدن، دور كمر به لگن، وزن كل چربی بدن از یك طرف و همینطور افزایش وزن عضله و سوخت و ساز بدن شده است.

یکی از نتایج جالب این تحقیق وجود اختالف معنادار بین شاخصهاي تركیب بدن ( درصد چربی بدن، نسبت دور كمر به لگن، وزن كل چربی بدن) در دو گروه است. در حالیكه تفاوت معناداري بین شاخص توده بدنی و وزن دو گروه وجود نداشت. در گروهی كه شیر مصرف كرده اند همزمان با كاهش میزان چربی بیشتر، وزن عضله آنها افزایش معناداري داشته است. بنابراین اهمیت پرداختن به تركیب بدن )میزان چربی، عضله…،( در قیاس با اعداد خام وزن در ارتقاء شاخصاي سالمت نمود بیشتري پیدا می- كند. یکی از مواردي كه در گروه مصرف شیر میتواند باعث كاهش قابلیت چربی سوزي در بدن شود، بالا رفتن میزان عضله بدن است؛ چرا كه این افزایش به نوبه خود باعث افزایش سوخت و ساز بدن میشود و قابلیت چربی سوزي و نیازهاي انرژیکی بدن در حین تمرین را افزایش می- دهد. فوجی و همکاران نشان دادند مصرف پروتئین بعد از یك جلسه تمرین مقاومتی موجب افزایش استفاده از آمینواسیدهاي موجود براي ساخت پروتئین میشود و این امر می- تواند افزایش سیستماتیك انسولین را به همراه داشته باشد و در نتیجه باعث سنتز بیشتر عضله شود . نتایج تحقیق در خصوص افزایش میزان عضله متعاقب تمرینات مقاومتی و مصرف پروتئین همراستا با نتایج پنینگزو همکاران است كه نشان دادند مصرف مواد پروتئینی همچون آلبومین ، لوبیا چیتی، شیر یا پنیر میتواند سنتز عضله را پس از تمرینات مقاومتی بهبود بخشد . البته نکته قابل تامل در خصوص مصرف مواد پروتئینی و اجراي تمرینات ورزشی، موضوع زمانبندي مصرف پروتئینها در فواصل زمانهاي تمرینی است كه موجب افزایش مطلوب پاسخهاي مناسب به سازگاريهاي تمرینی میشود . این امر میتواند پیامدهاي مناسبی همچون ترمیم عضالت و تقویت عضالت را به تبع هایپرتروفی عضله داشت باشد و نهایتاً منجر به كاهش وزن مطلوبتر میشود . همانطور كه عنوان شد، زمانبندي مصرف مواد غذایی در مقایسه با مصرف نوع مواد غذایی بیشترین اثر را در ایجاد تركیب بدنی مطلوب به همراه دارد . شیر یکی از مهمترین موادي است كه اسید آمینه هاي موجود در آن میتواند در رسوب پروتیئینها براي هایپرتروفی و افزایش قدرت عضله و در نهایت افزایش قابلیت چربیسوزي در تمرینات موثر باشد . اما آمارها نشان می- دهند كه سرانه مصرف شیر دركشور بسیار پایین است.

بنابراین به نظر میرسد یك دوره تمرین مقاومتی- هوازي همراه با مصرف شیر، موجب بهبود وضعیت تركیب بدن و در نتیجه ارتقاء شاخصهاي سلامت جسم میشود.
بنابراین، مصرف شیر همراه با اجراي تمرینات مقاومتی می تواند زمینه ساز ساخت بهتر عضله در بدن باشد پیشنهاد می شود كه اثر منابع دیگر پروتئینی كه به راحتی می تواند در دسترس افراد جامعه و دانشجویان قرار داشته باشد مورد بررسی قرار گرفته تا با حداقل هزینه ممکن بتوان در بهبود تركیب بدن دردرجه اول و به طبع ایجاد و حفظ سلامت موثر بود. از طرف دیگر از آنجایی كه قابلیت اجراي این پروتکل در ساعات درسی واحد تربیت بدنی 1 و واحد درسی ورزش 1 براي دانشجویان عمومی و واحد آمادگی جسمانی تخصصی براي دانشجویان تربیت بدنی و همین طور ساعات فوق برنامه در دانشگاهها وجود دارد، می توان با مصرف حداقل
هزینه براي تهیه شیر در جهت بهبود وضعیت تركیب بدن گام بردارند.

 پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی