رشد سريع و روزافزون صنعت ارتباطات و مخابرات و كاربری عمومي تلفن های همراه، بحث هايی را بر سر احتمال بروز عوارضـی بر سلامت بشر بخاطر پرتوگيری از ميادين راديوفركانس ناشی از اين تلفن ها و يا ايستگاه های پايه آنها و ساير منابع نظير رادار، امواج راديو- تلويزيون و كاربردهای صنعتی و پزشكی برانگيخته است. نگراني ها در اين خصوص از آنجا نشأت مي گيرد كه فن آوری هـای نو، معمولاً بدون تدارك اطلاعات زمينه لازم براي عموم مردم درباره ماهيت آنها بوده و بحث كافی در خصوص موارد شـك و يقـين
در مجامع علمی درباره احتمال عواقب مضر بر سلامتی بشر صورت نمی گيرد. اهميت امر تا جائي است كه سازمان بهداشـت جهـانی EMF را با مـشاركت كميـسيون بـين المللـی حفاظـت ( WHO ) از سال 1996 يك پروژه بين المللي در خصوص اثرات تشعشع غير يونيزان (ICNIRP)، هفت موسسه و بيش از 45 مركز ملی براي ارزيابی خطرات احتمالي امواج فـوق بـر سـلامتی آغـاز نموده است. در اين پروژه بين المللی، محققين سراسر جهان بررسي هايی را در محيط های vivo in و vitro in بر روی اثرات زيـستی امواج راديوفركانسی انجام می دهند. با اينكه مطالعات درvivo in چشم انداز مهمی را به مكانيسم های پايه اثـرات زيـستی ناشـی از پرتوگيري از EMF ضعيف ارائه داده اند، مطالعات در vivo in بر روی حيوانات آزمايشگاهي و انسان مدارك قـانع كننـده تـری از عواقب مضر بر سلامتي را به همراه خواهند داشت. از طرفي مطالعات اپيدميولوژيك، اطلاعات كاملاً مستقل راجع به عوارض سوء بـر سلامتی بشر فراهم مي آورند. با اين حال، اينگونه مطالعات از محدوديت هايي برخوردارند، بويژه در مواقعي كه خطر نـسبي ضـعيفي
مطرح باشد. به همين خاطر مطالعات اپيدميولوژيك براي نمايان ساختن تأثير پرتوگيري بر سلامتي توده جمعيتي، به ويژه از فـن آوري هـاي نوين حائز اهميت بوده است.

سيستم جهاني ارتباطات از طريق تلفن همراه (GSM (و سيستم دستيابي چندگانه از طريق كد (CDMA) جـزو سرويـسهاي تلفـن همراه با آنتن هاي ايستگاهي مي شوند كه از طريق انتقال امواج راديوفركانسي (RF) با تلفن همراه ارتباط برقرار مي كنند، در عـوض آنتن ايستگاهی هم به سيستم تلفنی سيمی به طريق مستقيم و يا از طريق يك كانال ارتباطي RF وصل مي شود. از سيستم تلفن همراه اغلب بعنوان فن آوري تلفن سلولي ياد مي شود، زيرا نواحي كه تحت پوشش قرار داده مي شوند به سلولهاي تقسيم بندي مي شـوند كه هر كدام از اين سلولها سرويس منطقه اي خودشان را توسط يك آنتن ايستگاه مادر، ارائه مي دهند. اخيراً شبكه ها بصورت هـر دو سيستم GSM و CDMA ديجيتالي مي باشند .

دو منبع پرتوگيري RF ناشي از سيستم هاي تلفن همراه وجود دارد: آنتن هاي ايستگاهي و تلفن همراه، پرتو دهي آنـتن هـا پيوسته ولي ضعيف مي باشد و باعث پرتوگيري بدنی جمعيت مي شود.

پرتوگيري از گوشي تلفن همراه به ناحيه سر شديدتر است و فردي را كه از اين دستگاه استفاده مي كنـد تحـت تـابش قـرار ميدهـد.

فيزيك جذب امواج RFR :
تشعشع الكترومغناطيسي در طول موجهاي بلندتر از محدوده اشعه ايكس، از انرژي كافي براي يونيزه كردن اتمها و مولكولها برخوردار نبوده و اين طيف به عنوان ناحيه تشعشع غيريونيزان شناخته مي شود. RFR بخشي از اين ناحيه طيف را در طول موجهاي بزرگتر از تشعشع مادون قرمز ( IR ) بخود اختصاص مي دهد و تاكنون بطور قطع به اثبات نرسيده است كه سـرطان زا باشـد .

جمع بندي:
با توجه به مطالعات و مشاهدات انجام گرفته در محيط های vitro in و vivo in چنين بنظر مي آيد كه تاكنون اتفاق نظري مبني بـر سلامتي و يا احتمال خطر پرتوگيري از امواج RF ناشي از سيستم هاي تلفن همراه حاصل نشده است. از طرفي بـروز واكـنش هـاي بافتي متعاقب پرتوگيري از اين امواج دليل انكارناپذيري براي ايمن نبودن آنها بشمار مي آيد و نياز به انجـام مطالعـات اپيـدميولوژيك بيشتر بر روي جمعيت انساني، بررسي هاي آزمايشي بيشتر با داوطلبان و استفاده از تكنيك هاي نوين كـشت آزمايـشگاهي و بررسـي كشت سلولهاي بنيادين را مطرح مي سازند. علاوه بر اين، مطالعات دقيق دزيمتري در برآورد ميزان پرتوگيري RF از منابع مختلف نيز مورد نياز هستند و مطالعاتي از قبيل تأثير در افزايش نرخ ابتلاء به سرطان به تعقيب طولاني مدت و سـالهاي متمـادي نيـاز دارد. ايـن واقعيت از آنجا ناشي مي شود كه در بازمانده هاي بمباران اتمي شهرهاي هيروشيما و ناكازاكي با گذشت بالغ بـر 60 سـال از حادثـه، هنوز هم اثراتي مشاهده مي شود كه ناشي از پرتوگيري تشعشع يونيزان در آن زمان بوده اسـت. در خـصوص تشعـشعات غيريـونيزان وضع پيچيده تر است چون بازه و شدت اثر گذاري خفيف تر بوده و براي بروز اثر شايد به زمانهاي بيشتري وقت نياز باشد. اطلاعات بيشتر در خصوص اثرات امواج RF را مي توان از منابع معتبر علمي و همچنين گزارشات علمي استخراج نمود. سازمان Verum بعد از سال ،2004 نتايج پـروژه گـسترده اي را در خـصوص اثـرات امـواج RF بـر روي سـلولها در سـطح مولكـولي بـا عنـوان پـروژه منتشر كرده است و در نشت سال 2004 سازمان بهداشت جهاني (WHO) تصميم بر آن شده 1 REFLEX در پايگاه جهاني اينترنت است كه توجه بيشتري بر اثرات بالقوه امواج محدوده RF بر اطفال معطوف شود.

اقدامات ايمني پرتوي:
بخاطر فقدان قطعيت علمي روي اثرات RFR بـر سـلامتي، براسـاس قاعـده كلـي «اجتنـاب احتيـاط آميـز راه معقـول جلـوگيري از پرتوگيرهاي غيرضروري است». كم هزينه ترين روش مي تواند به حداقل رسـانيدن پرتـوگيري باشـد. انجـام تمـاس هـاي كوتـاهتر، انتخاب تلفن هايي با ميزان RFR پايين تر، دور گرفتن تلفن از سر هنگام استفاده و بكار بردن سيستم هندفري بعنوان راههـ ايي بـراي كاهش دادن ميزان پرتوگيري موثر محسوب مي شوند. سازمان هاي بين المللي مانند WHO اتفاق نظر دارند كه تحقيـق علمـي قـادر
نيست همگام با پيشرفت هاي سريع فناوي ارتباطات و گسترش جهاني آن به نتيجه برسـد و نگرانـي هـايي در زمينـه اثـرات زيـستي پرتوگيري هاي در محدوده RFR وجود دارد. از اينرو، نياز است كه خط مشي ها و استانداردهايي كه اثرات بيولوژيك غيرحرارتي را نيز مدنظر قرار دهند، ارائه شوند .

مجله فيزيك پزشكي ايران، دوره 2 شماره 7